އިންފޮމޭޝަން ކޮމިޝަނަރަކީ، ޤާނޫނު ނަންބަރު 2014/1 (މަޢުލޫމާތު ހޯދައި ލިބިގަތުމުގެ ޙައްޤުގެ ޤާނޫނު) ގެ ދަށުން އުފައްދާފައިވާ ދައުލަތުގެ މަޤާމެކެވެ. އޭނާއަށް ލިބިދޭ ބާރުތައް އެ ޤާނޫނުގައި ލިޔެފައި އޮވެއެވެ. އޭނާ ނިންމާ ނިންމުމަކީ ދަށު ކޯޓެއްގެ ބާރު ލިބިފައިވާ ނިންމުމެކެވެ. މިގޮތަށް ޤާނޫނު ލިޔެފައި އޮތީ، ދިވެހިރާއްޖެފަދަ ޑިމޮކްރަޓިކް ވެރިކަމެއް ހިންގާންއުޅޭ ޤައުމެއްގައި މަޢުލޫމާތު ހޯދުމާއި ލިބިގަތުމުގެ ޙައްޤު ކަށަވަރު ކޮށްދީފައި އޮތުމަކީ ކޮންމެހެން މުހިންމު ކަމަކަށްވާތީއެވެ.

މަޢުލޫމާތު ހޯދައި ލިބިގަތުމުގެ ޙައްޤުގެ ޤާނޫނުގައި، މަޢުލޫމާތެއް ފޯރުކޮށްދޭން ދައުލަތުގެ އިދާރާއަކަށް ލިބެނީ 21 ދުވަހުގެ މުއްދަތެކެވެ. އާދަޔާ ޚިލާފު ޙާލަތެއް މެދުވެރިވާނަމަ، އިތުރު 14 ދުވަސް ލިބެއެވެ. އެ މުއްދަތުގެ ތެރޭގައި މަޢުލޫމާތެއް ނުދީފިނަމަ، ޤާނޫނުގެ ބޭނުމަށް ބަލަނީ "މަޢުލޫމާތެއް ފޯރުކޮށްދިނުމަށް އިންކާރުކުރީ" ކަމަށެވެ. މިވާހަކަތައް އޮތީ އެ ޤާނޫނުގެ 7 ވަނަ މާއްދާގެ (ހ)، (ނ) އަދި (ރ) ގައެވެ. އެ މުއްދަތުގެ ތެރޭގައި މަޢުލޫމާތު ނުދީފިނަމަ ވާނެ ގޮތް، މީގެ ކުރިން އަޅުގަނޑު ލިޔެފައިވާނެއެވެ. މިލިޔުމުގައިވެސް އެކަމުގެ ނަތީޖާއަށް ބަލާލައިފައިވާނެއެވެ.

މިހަފްތާގައި އަޅުގަނޑުމެން އަޑުއެހީ، އިންފޮމޭޝަން ކޮމިޝަނަރުގެ ނިންމުމަކާމެދު ސަރުކާރުން ހިތްހަމަޖެހިވަޑައިނުގަންނަވާތީ، މަޢުލޫމާތު ހޯދައި ލިބިގަތުމުގެ ޙައްޤުގެ ޤާނޫނުގެ 64 ވަނަ މާއްދާ (އިސްތިއުނާފުކުރުމުގެ ބާރު) ގެ (ހ) ގައި އޮތް 30 (ތިރީސް) ދުވަހުގެ ތެރޭގައި އެ ނިންމުން ހައިކޯޓުގައި އިސްތިއުނާފުކުރެއްވި ވާހަކައެވެ. އިސްތިއުނާފު ކުރައްވަން ނިންމެވީ ބަންޑާރަ ނައިބެވެ. އެ މަނިކުފާނުންގެ އޮފީހުގައި، އިސްތިއުނާފަކާމެދު ގޮތެއް ނިންމާނެ އުޞޫލުތަކާއި ހަމަތަކާއި، އެކަން ދެނެވަޑައިގަންނަވާ ވަރުވަރުގެ ޤާނޫނީ ވަކީލުން ތިއްބަވާނެއެވެ. ބަންޑާރަ ނައިބުގެ ރަސްމީ މަސައްކަތާ ގުޅިގެން ނިންމެވި އެ ނިންމެވުން ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ ހިތްޕުޅަކާ ނުވިއެވެ. އެމައްސަލަ އަނބުރާ ނަންގަވަން ބަންޑާރަ ނައިބަށް އަންގަވައިގެން އަނބުރާ ނަންގަވައިފެއެވެ.

"ރައީސް މުހައްމަދު މުއިއްޒު އަޅުގަނޑުމެންނަށް އިރުޝާދު ދީފައި ވަނީ އާރުޓީއައިގެ މައްސަލަތަކުގެ ތެރެއިން ގާނޫނީ ގޮތުން ސާފު، އެއްވެސް ފުށުއެރުމެއް ނެތް މިފަދަ މައްސަލަތައް އިސްތިއުނާފްނުކުރުމަށް،" ބަންޑާރަ ނައިބު އަލްއުސްތާޛު އަޙްމަދު އުޝާމް ވިދާޅުވިކަމަށް ނޫސްތަކުގައި ރިޕޯޓުކޮށްފައި އެބައޮތެވެ. މި ޚަބަރާބެހޭ ގޮތުން ކުރީގެ ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލް އަލްއުސްތާޛު އަޙްމަދު މުޢިއްޒު އެކްސްގައި ލިޔުއްވާފައި އޮތީ "އިސްތިއުނާފަށް ހުށަހެޅޭ ރަނގަޅު ސަބަބުތަކެއް ހަމަ ނެތިބާ؟ ވާނުވާ އެއްޗެއް ރަނގަޅަކަށް ސާފެއްނުވި. ޤާނޫނުގައި ކަން އޮތްގޮތް މިފަހަރު ރައީސް ސާފުކޮށްދެއްވީ ނޫންބާ؟" މިހެންނެވެ.

އަޅުގަނޑު މި ބަލައިލަނީ، މިކަމުގެ ޤާނޫނީ ނަތީޖާއަށެވެ. މަޢުލޫމާތު ހޯދުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ މީހާއާއި މަޢުލޫމާތު ފޯރުކޮށްދޭ އިދާރާއާދެމެދު މައްސަލައެއް ޖެހިއްޖެނަމަ، އެމައްސަލައެއް ބެލުމުގެ ބާރު އޮތީ އިންފޮމޭޝަން ކޮމިޝަނަރަށެވެ. އޭނާގެ ނިންމުމަކީ، ޤާނޫނީ ބާރު ލިބިގެންވާ ނިންމުމެކެވެ. އެ ނިންމުމާމެދު ހިތްހަމަނުޖެހޭނަމަ، އިސްތިއުނާފުކުރުމުގެ ޙައްޤު، ޤާނޫނުގައި އެބައޮތެވެ. އެކަމަށް ލިބެނީ 30 ދުވަހެވެ.

ކޮމިޝަނަރުގެ ނިންމުން ނިންމާތާ 30 ދުވަހުގެ ތެރޭގައި އިސްތިއުނާފުނުކޮށްފިނަމަ، މުއްދަތު ހަމަވުމުގެ ސަބަބުން އިސްތިއުނާފުގެ ޙައްޤު ގެއްލި، ކޮމިޝަނަރުގެ ނިންމުން އެއީ އެންމެ ފަހުގެ ނިންމުމަށްވެގެން އެކަންތައް ނިމުނީއެވެ. އެކަން ސާފެވެ.

ހައިކޯޓުގައި އިސްތިއުނާފުކޮށްފިނަމަ ވާނެ ގޮތެއް، ޤާނޫނުގައި ސާފުކޮށް ލިޔެފައެއް ނެތެވެ. ދެން ބަލަންޖެހޭނީ، އެކަމުގައި ޢަމަލުކުރަން ހައިކޯޓާއި ސުޕްރީމް ކޯޓުން ނިންމަވާފައިވާ ގޮތަށެވެ. ހައިކޯޓުގައި އިސްތިއުނާފުކުރުމުގެ ސަބަބުން، ހަމައެކަނި އެސަބަބަށްޓަކައި ކޮމިޝަނަރުގެ ނިންމުމަށް ޢަމަލުކުރަން ނުޖެހޭ ޙާލަތެއް މެދުވެރިވޭތޯއެވެ.

އެ ސުވާލުގެ ޖަވާބު، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސުޕްރީމް ކޯޓުގެ 2021/SC-A/28 (މޯލްޑިވްސް އިންލަންޑް ރެވެނިއު އޮތޯރިޓީ ވ މޯލްޑިވްސް ކޮލިޓީ ސީފުޑް ޕްރައިވެޓް ލިމިޓެޑް) ނަންބަރު ޤަޟިއްޔާއިން ލިބެއެވެ. އެ ޤަޟިއްޔާގެ 16.3 ގައި އޮތީ، "ޤާނޫނީ ޢާންމު އުޞޫލަށް ބަލާއިރުވެސް، މައްސަލައެއް އިސްތިއުނާފު ކުރުމަކީ އޭގެ ސަބަބުން (އޮޓޮމެޓިކުން) ޙުކުމް ތަންފީޒުކުރުން ފަސްކުރަންޖެހޭ ސަބަބެއް ނޫނެވެ. ޙުކުމް ތަންފީޒުކުރުން ފަސްކުރެވޭނީ އިސްތިއުނާފީ ކޯޓަކުން އެފަދައިން އަމުރުކުރުމުންނެވެ. އަދި އިސްތިއުނާފީ ކޯޓުން ޙުކުމް ތަންފީޒުކުރުން ފަސްކުރަން އަމުރުކުރަންވާނީ ހުށަހެޅުމެއްގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް" ކަމަށެވެ. 

ވީމާ، ހައިކޯޓުގައި މައްސަލައެއް އިސްތިއުނާފުކުރުމުގެ އޮޓޮމެޓިކް ނަތީޖާއަކީ އެމައްސަލައިގައި ދަށުކޯޓުން ނިންމާފައި އޮތް ނިންމުމަށް ޢަމަލުކުރަން ނުޖެހި ހުއްޓުން ނޫންކަން އޮޅުމެއްނެތި ސާފެވެ. ޤާނޫނީ ބާރު ލިބިފައި އޮތް އަޞްލު ގޮތަކީ ދަށު ކޯޓުގެ (މިޙާލަތުގައި، އިންފޮމޭޝަން ކޮމިޝަނަރުގެ) ނިންމުމެވެ. އެ ނިންމުމަށް ޢަމަލުކުރަން ނުޖެހޭނަމަ، އެކަމުގެ މައްޗަށް ހައިކޯޓުން ވަގުތީ އަމުރެއް ނެރެންޖެހޭނެއެވެ. އެކަމަށް މީހަކު އެދެންވެސް ޖެހޭނެއެވެ. ހައިކޯޓުގެ ގަވާއިދުގެ 68 ވަނަ މާއްދާ (ތަންފީޒުކުރުން ފަސްކުރުން) ގައި އެ ވާހަކަ އެބައޮތެވެ. އެފަދަ އެދުމެއް ނެތި، ހައިކޯޓުން ވަގުތީ އަމުރެއް ނުނެރޭހައި ހިނދަކު، އަޞްލަކީ އިންފޮމޭޝަން ކޮމިޝަނަރުގެ ނިންމުން އޭގެ ޒާތުގައި ދިރިދިރި އޮތުމެވެ. އޭގެ މާނައަކީ، އެ ނިންމުމަށް ޢަމަލުކުރަން އޮތް ޒިންމާއިން ބަރީއަނުވުމެވެ. އެޒިންމާއިން ބަރީއަވާނެ ޤާނޫނީ ހަމައެއް ނެތި، އެ ނިންމުމުގައި އޮތް ގޮތަށް މަޢުލޫމާތު ނުދީފިނަމަ، މަޢުލޫމާތު ހޯދައި ލިބިގަތުމުގެ ޙައްޤުގެ ޤާނޫނުގެ 65 ވަނަ މާއްދާގައި ބުނާފަދަ ކުށުގެ ޢަމަލެއް އެއޮތީ ކުރެވިފައެވެ.

ދެން އުފެދޭ ސުވާލަކީ، ހައިކޯޓަށް މައްސަލައެއް ހުށަހެޅުމުން، މަޢުލޫމާތު ހާމަކުރުމަށް އިންފޮމޭޝަން ކޮމިޝަނަރު ދީފައިވާ މުއްދަތު ގުނުން ހުއްޓުނީތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯއެވެ. ހައިކޯޓަށް މައްސަލައެއް ހުށަހެޅުމުގެ ނަތީޖާއަކީ، މުއްދަތު ގުނުން ހުއްޓުން ކަމަށްވާނަމަ، އެ ވާހަކަ ޤާނޫނުގައި ލިޔެފައި އޮތީހެވެ. އެ ފަދަ ޢިބާރާތެއް ޤާނޫނަކު ނެތެވެ. ހައިކޯޓަށް މައްސަލަ ބެލޭނީ ހައިކޯޓުގައި މައްސަލައެއް އިލްތިމާސްކުރާ ޙާލަތުގައި އެކަނިކަމަށްބުނެ، ހައިކޯޓުގެ ބާރުތައްވެސް ޤާނޫނުން ހަނިކޮށްފައި އެބައޮތެވެ. އެވާހަކަ ޤާނޫނުގައި ލިޔެފައި، ހައިކޯޓަށް މައްސަލައެއް ހުށަހެޅުމުން ދުވަސް ގުނުން ހުއްޓޭކަމަށް ނުވަތަ ވަގުތީ އަމުރަކާ ނުލައި، ކޮމިޝަނަރުގެ ނިންމުމަށް ޢަމަލުކުރަން ނުޖެހޭކަމަށް ޤާނޫނުގައި ލިޔެފައި ނެތުމުން، ޤާނޫނުގެ މަޤްޞަދު ސާފުވެއެވެ. މަޤްޞަދަކީ، ހައިކޯޓުން އަމުރެއް ނުނެރޭހައި ހިނދަކު އަޞްލު (ކޮމިޝަނަރުގެ ނިންމުން) އޭގެ ފުރިހަމަ ބާރުގައި ދެމިއޮތުމެވެ.

ބަހުސްގެ ބޭނުމަށް، ހައިކޯޓަށް މައްސަލައެއް ހުށަހެޅުމުން، އިންފޮމޭޝަން ކޮމިޝަނަރު ދިން ދުވަސްތައް ގުނުން ހުއްޓުނީކަމަށް ބުނެ (ތާކުންތާކު ނުޖެހުނަސް) ޤާނޫނީ ޒުވާބެއް ނެރުމުގެ ފުރުޞަތެއް އޮތެވެ. ނަމަވެސް، ރައީސްގެ އެންގެވުމަށް އެ މައްސަލަ ހައިކޯޓުން ނެގި ހިސާބުން، މިހާރު ހައިކޯޓަކު މައްސަލައެއްނެތެވެ. އެއާ ގުޅިގެން، އެ ޒުވާބުގެ އަސާސް (ހައިކޯޓުގައި މައްސަލައެއް އޮތުން) ވެސް ނެތުނީއެވެ. އަޞްލަށް (ކޮމިޝަނަރުގެ ނިންމުމަށް) ރުޖޫޢަވާންޖެހުނީއެވެ. މަޢުލޫމާތު ދޭން ޖެހުނީއެވެ. ހައިކޯޓަށް މައްސަލައެއް ހުށަނާޅާ ފަދައެވެ.

އިންފޮމޭޝަން ކޮމިޝަނަރުގެ އޮފީހުގެ ވެބްސައިޓުގައި، 25 ޑިސެމްބަރު 2024 ދުވަހު ނިންމަވާފައި އޮތް 3 ނިންމެވުމެއް އެބައޮތެވެ. އެ 3 ނިންމެވުންވެސް ރައްދުވަނީ ރައީސް އޮފީހަށެވެ. އެތަނުން އެއް ނިންމެވުމުގައި އޮތީ "މި ޝަކުވާއާ ގުޅިގެން މި އޮފީހަށް ހުށަހަޅާފައިވާ ލިޔެކިޔުންތަކާއި ބޭއްވުނު ބައްދަލުވުމުގައި ފާހަގަކުރެވުނު ކަންކަމަށް ރިއާޔަތްކުރާއިރު، ޤާނޫނު ނަންބަރު 2014/1 (މަޢުލޫމާތު ހޯދައި ލިބިގަތުމުގެ ޙައްޤުގެ ޤާނޫނު) ގެ 23 ވަނަ މާއްދާގެ ދަށުން ސިޔާސީ މުވައްޒަފުންގެ ނަމާއި، މަޤާމާއި، މުސާރައާއި ވަޒީފާއަދާކުރަމުން އައި ތަނަކީ ޒާތީ މަޢުލޫމާތުކަމަށް އިދާރާއިން ފާހަގަކުރިކަމުގައިވީނަމަވެސް، އެ ޤާނޫނުގެ 20 ވަނަ މާއްދާގެ (ހ) ގެ އަލީގައި ހޯދުމަށް އެދިފައިވާ މަޢުލޫމާތު ދިނުމަކީ މުޅި ރައްޔިތުންގެ މަސްލަހަތު މާ ރަނގަޅަށް ހާސިލުވާނެ ކަމެއް ކަމުގައި، އަދި އެ މަޢުލޫމާތު ހާމަނުކުރުމުން ރައްކާތެރިކުރެވޭ މަސްލަހަތަށްވުރެ އެ މައުލޫމާތު ހާމަކުރުމުން ރާއްކާތެރިކުރެވޭ މަސްލަހަތު ބޮޑުކަމަށް ކަނޑައަޅައި، ހޯދަން އެދުނު މައުލޫމާތު ރަސްމީ 5 (ފަހެއް) ދުވަހުގެ ތެރޭގައި މަޢުލޫމާތު ހޯދުމަށް އެދި ހުށަހެޅި ފަރާތަށް ދޫކުރުމަށް އަންގައި މި ޝަކުވާ ނިންމައިފީމޭވޭ." މިހެންނެވެ.

މިދެންނެވި ނިންމުން ނިންމީ 25 ޑިސެމްބަރު 2024 ގައެވެ. އެ ދުވަހުން ފެށިގެން 5 ދުވަސް ވާނީ (ބަންދުވަސް ނުލައި ގުނުމުން) 5 ޖަނަވަރީ 2025 އަށެވެ. މަޢުލޫމާތު ހޯދައި ލިބިގަތުމުގެ ޙައްޤުގެ ޤާނޫނުގެ 65 ވަނަ މާއްދާގައި، މަޢުލޫމާތު ނުދީގެން ޖިނާއީ ކުށަކަށްވާނެކަމަށް ބުނާ 45 ދުވަސް ގުނުމުގައި، ދުވަސް ގުނާނީ ބަންދު ދުވަސް ހިމަނައިގެންނެވެ. އެ ގޮތަށް ގުނުމުން، 45 ދުވަސް ހަމަވާނީ 9 ފެބްރުވަރީ 2025 އަށެވެ. އެ ދުވަހާ ހަމައަށް މަޢުލޫމާތު ނުދީފިނަމަ، ބަލާނީ މަޢުލޫމާތު ނުދިނީކަމަށެވެ. އެ ހިސާބުން، އެ ޤާނޫނުގެ 65 ވަނަ މާއްދާގައި ބުނާ ކުށް އެއޮތީ ކުރެވިފައެވެ. ޢުންޞުރުތައް ހަމަވެފައެވެ. މިއީ ޖިނާއީ ތަޙްޤީޤެއް ހިނގާންޖެހޭ ކަމެކެވެ. މީގެކުރިން ހިންގާފައިވެސް އެބަހުއްޓެވެ.

ދެން އޮތް ސުވާލަކީ، ޤާނޫނުގައި މަޢުލޫމާތު ދޭންޖެހޭ ދުވަހަށް މަޢުލޫމާތު ނުދީ، މުއްދަތު ހަމަވި ފަހުން މަޢުލޫމާތު ދީފިނަމަ، ޤާނޫނުގައި ބުނާ ކުށުން ބަރީއަވާނެތޯ އުފެދޭ ސުވާލެވެ. ޤާނޫނު ބުނާ ގޮތުން، ޤާނޫނުގައި ބުނާ ދުވަހަށް މަޢުލޫމާތު ނުދޭ ވަގުތު، އެ ހިނދުކޮޅު، ކުށް އޮތީ ފުރިހަމަވެފައެވެ. އޭގެ ފަހުން މަޢުލޫމާތު ދިނަސްވެސް، ކުށުގެ ޢަމަލު ފުރިހަމަވެފައިވާތީ، ތަޙްޤީޤު ހިންގަންޖެހޭނެއެވެ. ދަޢުވާކުރުމާމެދު ގޮތެއް ނިންމަން ޕީޖީ އޮފީހަށް ފޮނުވަންޖެހޭނެއެވެ. 2022 ވަނަ އަހަރު ޖިނާއީ އިޖުރާއަތުގެ ޤާނޫނަށް ގެނައި އިޞްލާޙަކާއެކު، ޖެހިގެން އައި 2023 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން މިހާރުވެސް ހިނގަމުންދާ (ނަމަވެސް، މިއަހަރުގެ ރިޔާސީ ބަޔާނުގެ 133 ވަނަ ޕެރެގްރާފުގައި، މުޅިން އައު ކަމެއްގެ ގޮތުގައި ރައީސް 'ތަޢާރަފް ކުރެއްވި') އަލަށް ކުށްކުރާ މީހުންގެ ޕްރޮގްރާމްގެ ދަށުން، ރައީސް އޮފީހުގެ މުވައްޒަފު ޖަލަށް ނުލިޔަސްވެސް، މިކުށަކީ ކޮންމެވެސް ޤާނޫނީ ނަތީޖާތަކަކާ ކުރިމަތިލާންޖެހޭ ޒާތުގެ ޖިނާއީ ކުށެކެވެ.

ޤާނޫނުތަކުގައި ކުށްކަނޑައަޅައި، އަދަބު ކަނޑައަޅައިފައިވަނީ، ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ މެންބަރުން، މީހުންނަށް އަދަބުދޭ ހިތަކުންނޫނެވެ. ޤާނޫނު ހިނގާކަމާއި، ޤާނޫނުގެ ބާރުވެރިކަން ހުރިހާ ރައްޔިތުންގެ މައްޗަށް އެއްވަރަކަށް ހިނގާނެކަން ކަށަވަރު ކުރުމަށެވެ. އެއީ، ސަރުކާރުގެ އޮފީހެއްގެ އިންފޮމޭޝަން އޮފިސަރުކަމަށް ވިޔަސް، އަދި ޢާންމުންގެ މީހަކު ކަމަށް ވިޔަސްވެހެވެ. މަޢުލޫމާތު ހޯދައި ލިބިގަތުމުގެ ޙައްޤުގެ ޤާނޫނު، ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުން ތަޞައްވަރުކުރި ގޮތަށް ހިނގާނީ، މަޢުލޫމާތު ދިނުމުގެ ސަޤާފަތަކާއި، ޤާނޫނުގައިވާ ގޮތަށް ޢަމަލުނުކޮށްފިނަމަ ނުކުންނަ ނަތީޖާއަކީވެސް ސީރިއަސް ނަތީޖާއެއްކަމަށް އިންފޮމޭޝަން އޮފިސަރުންނަށް ސާފުވެގެންނެވެ. 

---

ނޯޓު: މިލިޔުމަކީ، އަޅުގަނޑު ލިޔެ، ޢަދަދު ނޫހުގެ 12 ފެބްރުވަރީ 2025 ވީ ބުދަ ދުވަހު ޝާއިޢުކޮށްފައިވާ ލިޔުމެކެވެ. ބްލޮގުގައި އަލުން ޝާއިޢުކުރީ ތާރީޚަށްޓަކައެވެ.